06 / 07 / 2018
Foto: Het redden en hergebruiken van oude analoge data – data-archeologie – is een waar monnikenwerk, maar nuttig voor langetermijninzichten. - VLIZ.
Open toegang tot wetenschappelijke gegevens is een positieve ontwikkeling in de moderne wetenschap. Ook in de mariene onderzoekswereld zijn steeds meer gegevens over de zeeën, oceaan en kust vrij beschikbaar voor wetenschappers, beleidmakers, industrie en burgers. Een open databeleid is vandaag de dag zeer gebruikelijk in de mariene wetenschapswereld. Maar hoe zit het met de oudere mariene gegevens?
Als je die wil gaan aanpakken, blijken er heel wat specifieke problemen op te duiken. Veel oude waardevolle gegevens blijken ontoegankelijk, want zitten vergeten in logboeken en oude computerarchieven. Het blijkt een monnikenwerk om de analoge gegevens te digitaliseren, terwijl oude digitale data dan weer leesbaar moeten gemaakt worden voor moderne computersoftware. En hoe zorgen we ervoor dat de historische datasets van dezelfde hoge kwaliteit zijn als de meer recentere waarmee ze gecombineerd worden? Soms blijken oudere data ook nog geclassificeerd als ‘vertrouwelijk’, want verzameld voor zeer specifieke projecten of door de industrie. Ze worden nog steeds beheerd volgens de regels die van kracht waren op het moment van de meting, een periode waar nog geen open toegangsbeleid van kracht was. Al deze hinderpalen maken dat historische gegevens een groot risico hebben om voorgoed verloren te gaan.
Het project 4DEMON (4DEcades of belgian marine MONitoring) wilde hiermee komaf maken. Binnen een partnerschap gingen KBIN, UGent, VLIZ, ILVO en ULiège de uitdaging aan om de sinds de jaren 1970 verzamelde gegevens in het Belgische deel van de Noordzee te digitaliseren, re centraliseren, aan een grondige kwaliteitscontrole te onderwerpen en ze via een open portaal toegankelijk te maken. De onderzoekers richtten zich met name op parameters die vervuiling, eutrofiëring en oceaanverzuring weergeven; belangrijke indicatoren voor het bestuderen van de gezondheidstoestand van ons mariene ecosysteem vandaag. De data gaan terug tot begin de jaren ’70, toen de moderne mariene monitoring in België van start ging binnen het kader van het “Projekt Zee (1970-1976)” waar meer dan 200 Belgische wetenschappers aan meegewerkt hebben. In die tijd stond datamanagement nog in zijn kinderschoenen en werden de meetresultaten gewoon genoteerd in een logboek.
De analyse van deze lange reeks 4DEMON-data bracht alvast verschillende interessante inzichten. Er is sprake van een gestage daling van de concentraties nutriënten, vooral fosfaten. Andere voedingsstoffen, zoals nitraten die vooral in meststoffen zitten, dalen ook, maar minder sterk. Volgens de wetenschappers is deze daling vooral het gevolg van strengere (Europese) wetgeving.
Voor PCB's – een groep van zeer giftige organische chloorverbindingen aanwezig in synthetische oliën die gebruikt worden voor de koeling van transformatoren – is er eveneens een dalende trend te zien in het Belgisch deel van de Noordzee. De laatste tien jaar echter zijn lokaal opnieuw stijgingen waargenomen in de sedimenten in zee. Een waarneming die zeker de moeite loont om verder onderzocht te worden.
Opvallend is ook dat er over de vier decennia heen sprake is van een verschuiving in de soortensamenstelling van het fytoplankton in het zeewater, waarbij nieuwe – soms giftige – soorten oprukken. Deze shift heeft hoogstwaarschijnlijk te maken met de stijgende zeewatertemperatuur, die sedert het begin van de metingen met gemiddeld één graad gestegen is. De algenbloei ontwikkelt zich tegenwoordig ook vroeger in het jaar. In het begin van de tijdsreeks viel de start van de bloei in april, nu al in maart. De gewijzigde samenstelling van het fytoplankton heeft mogelijks gevolgen voor soorten die zich ermee voeden. Ook hier is verder onderzoek noodzakelijk.
De zuurtegraad ten slotte laat een eigenaardige curve zien: het zeewater werd minder zuur in de jaren 70 tot in 1985. Vanaf dan werd het zeewater zuurder.
Om de interactie tussen natuurlijke en door de mens veroorzaakte ecosysteemveranderingen in het Belgisch deel van de Noordzee te begrijpen, om beleidsmaatregelen uit te kunnen werken en om te meten wat de menselijke impact is op het marine ecosysteem, is een verdere nauwgezette monitoring in de toekomst daarom essentieel.
Het 4DEMON-project liep van 2014 tot 2018 en kreeg de financiering door het Belgisch Wetenschapsbeleid (Belspo).