De achtste uitgave van de Grote Schelpenteldag was een absolute recordeditie. Drieduizend vijfhonderd deelnemers schuimden 400 km kust af in N-Frankrijk, België en Nederland en verzamelden en identificeerden bijna 150.000 schelpen van in totaal 72 verschillende soorten. Dit jaar waren de verschillen tussen de drie landen minder uitgesproken, met Halfgeknotte strandschelp overal als talrijkste schelp. Ook de Amerikaanse zwaardschede, het Zaagje en de Kokkel eindigden steevast in de top-5. Een eenmalige focus in België op de Kokkel toont aan dat het gros van deze schelpen uit een ver(der) verleden stammen, en er nog nauwelijks levende populaties in het ondiepe continentale Noordzeegebied voorkomen.
Recordopkomst en resultaat!
De 8ste Grote Schelpenteldag, een van de grootste Europese burgerwetenschapsprojecten aan zee, lokte afgelopen zaterdag 22 maart een recordaantal deelnemers. In drie landen zorgden het zachte lenteweer en de professionele omkadering voor een opkomst van 3500 deelnemers (NL, 20 telposten: 2000; B, 10 posten: 1400, F: 2 posten: 100). Die verzamelden allen samen 148.343 schelpen, van 72 verschillende soorten over een strook van 400 km. Een meer dan geslaagde samenwerking dus over de grenzen heen. De pilootactie in Schotland diende te worden uitgesteld naar latere datum. In België is VLIZ de coördinator, in een sterk partnerschap met EOS, Natuurpunt, Provincie West-Vlaanderen, Strandwerkgroep, Kusterfgoed en de 10 kustgemeenten. In Nederland gingen NHM, Naturalis, Stichting Anemoon, Strandwerkgemeenschap en Groen Strand samen in zee, in Frankrijk lag de coördinatie bij CPIE-Flandre Maritime.
Kokkels onder de loep, getuigen van een ver verleden
Nieuw op Belgische stranden deze editie is de eenmalige focus op de kokkel. Deze geribbelde hartvormige schelp behoort elk jaar tot de top-3 van de op het strand te treffen schelpen. Ook nu was dit niet anders, met een totaal geraapt aantal op Belgische stranden van bijna 11.000 kokkels en een 3de positie (na Halfgeknotte strandschelp & Nonnetje). Een duizendtal kokkels werden in meer detail bekeken. Zo geeft de kleur van de kokkelschelpen aan dat het overgrote deel (minimum 92%) sub-fossiel is. Ze zijn dus het (harde) restant van kokkels die reeds tientallen tot soms wel duizenden jaren geleden zijn gestorven en als schelp al die tijd op het strand of in/op de zeebodem vertoefden. Wanneer dit geschiedt in zuurstofarme milieus, bv. bedekt met klei of organisch materiaal, kleurt de schelp blauw-grijs-zwart (56% van de onderzochte schelpen). Als de schelp lange tijd rondzwerft in goed van zuurstof voorziene bodems, bv. in geulen of op het strand, behoudt de kokkelschelp zijn melkwitte kleur of krijgt die een rossige tint (44% van de ex.).
Als beide schelphelften van een kokkel nog aan elkaar vastzitten met behulp van het ligament, is dit een bewijs dat het om een recent gestorven exemplaar gaat en dus zeker geen sub-fossiel. Beide schelphelften vallen na het sterven van het dier immers vrij snel uit elkaar. Over de volledige 400km getelde kust, konden de deelnemers in totaal slechts 7 doubletten vinden (3 aan de Belgische Westkust, 4 in N-Frankrijk). Dit wijst erop dat nu nog levende populaties van kokkels aan de onderzochte Noordzeekust zeer schaars zijn. Naast doubletten komen ook losse kleppen voor die wit zijn en mogelijk afkomstig van relatief recent gestorven exemplaren. Met de nodige reserve – soms herkenbaar aan bruine of purperen verkleuring van de achterzijde, anders herkenning minder vanzelfsprekend – gaat het hier mogelijk om 8% van de in België getelde kokkels (enkel aangetroffen aan de Westkust).
Bij de ‘recente’ kokkels ging ook aandacht naar de ouderdom. Kokkels kunnen meer dan vijf jaar oud worden, iets wat af te lezen valt aan de groeilijnen op de schelp. Van de als recent herkende exemplaren aan onze kust bleek tweederde 3-4 jaar oud.
Kokkels in 50 tinten grijs en bruin: sub-fossielen en fossielen uit het Holoceen en Pleistoceen.
Verschillen tussen regio’s
Een gezamenlijke actie zoals deze Grote Schelpenteldag biedt de unieke kans om over een kustlengte van 400 km patronen en verschillen in schelpenfauna te onderzoeken. Zo lijkt de top-3 van meest gevonden schelpen in elk van de drie landen dit jaar minder te verschillen dan bij vorige tellingen het geval was. Soorten als Kokkel, Halfgeknotte strandschelp, Stevige strandschelp, Zaagje en Amerikaanse zwaardschede komen over de ganse range in grote aantallen voor, omdat ze er nu of in een verder verleden wijd verspreid voorkomen/-kwamen. Overal is de Halfgeknotte strandschelp de meest getelde soort, gevolgd door de Kokkel. Ook de Amerikaanse zwaardschede en het Zaagje eindigen in elk van de drie landen in de top-5. Op Belgische stranden raapten de deelnemers meest Halfgeknotte strandschelpen (36%), gevolgd door Nonnetje (21%) en Kokkel (18%). Op de twee aan de Belgische grens palende N-Franse stranden waren dit Halfgeknotte strandschelp (32%), Kokkel (29%) en Amerikaanse zwaardschede (10%). En in Nederland vormden Halfgeknotte strandschelp (36%), Kokkel (21%) en Ovale strandschelp (13%) dan weer de top-3 van meest gevonden schelpen.
Daarnaast zijn er ook duidelijke verschillen. Ovale strandschelp blijft opvallend talrijker in Nederland dan beneden het Schelde-estuarium. De Venusschelp trof men vrijwel uitsluitend in Nederland (1805 exemplaren!), en dan vooral ten noorden van Zeeland. Daartegenover staat dat Mossel, Nonnetje, Amerikaanse boormossel, Gewone tapijtschelp en Gewone schaalhoren duidelijk talrijker zijn in de meest zuidelijke gebieden. Niet-inheemse schelpen, door de mens al dan niet doelgericht geïmporteerd, zijn goed voor 8% van de soorten, en 13% van de geraapte schelpen. Geen van deze niet-inheemse schelpen lijkt te zijn toegenomen, en er zijn ook geen nieuwe vreemde soorten gemeld.
