Dronebeeld van de ‘duin voor dijk’ in Raversijde.
De versnelling van de klimaatverandering en de stijging van de zeespiegel confronteren kustgebieden met ongekende bedreigingen. Traditionele methoden voor kustbescherming evolueren om de uitdagingen van de 21e eeuw aan te pakken. Maak kennis met de ‘duin voor dijk’-oplossing: een hybride, natuurgebaseerde aanpak die natuurlijke duinen combineert met door mensen gebouwde dijken met als doel een veerkrachtige, aanpasbare en duurzame kustbescherming. Deze methode wint aan populariteit in Europa, waar de noodzaak voor langetermijnstrategieën voor kustbescherming cruciaal is. DuneFront, een recent gelanceerd Europees onderzoeksproject, loopt voorop in het uitbreiden van het gebruik van natuurgebaseerde kustbeschermingsmaatregelen in Europa en daarbuiten.
Hernieuwde kijk op kustbescherming in het tijdperk van klimaatverandering
Traditionele systemen voor kustbescherming, zoals betonnen zeeweringen en dijken, blijken steeds vaker ontoereikend tegen de groeiende dreigingen van klimaatverandering. Stijgende zeespiegels, hevigere stormen en versnelde kusterosie vragen om nieuwe, adaptieve oplossingen. Een dergelijke innovatie is de ‘duin voor dijk’-oplossing, een hybride systeem dat de natuurlijke dempende capaciteit van zandduinen combineert met de kracht van aangelegde dijken.
Deze aanpak biedt een aanpasbare en duurzame manier van kustbescherming, waarbij de natuur een sleutelrol speelt in het beschermen van kustlijnen tegen extreem weer, terwijl lokale ecosystemen worden ondersteund. In heel Europa nemen regio's die kwetsbaar zijn voor de gevolgen van de zeespiegelstijging deze natuurgebaseerde oplossingen over, omdat ze langetermijnbescherming bieden met minder negatieve milieueffecten dan de traditionele harde infrastructuur.
Hoe werken duin-dijksystemen?
Het principe achter ‘duin voor dijk’-systemen is eenvoudig maar effectief. Natuurlijke duinen fungeren als eerste beschermingslinie door de energie van stormvloeden en hoge waterstanden en golven op te vangen. Achter deze duinen bieden al bestaande dijken extra bescherming, zodat zelfs tijdens extreme weersomstandigheden de binnendijkse gebieden veilig blijven. Deze tweeledige aanpak maximaliseert de veerkracht door de sterktes van zowel natuur als menselijke engineering te benutten.
Daarnaast zijn deze systemen ontworpen om zelfvoorzienend te zijn. Duinen kunnen zich ontwikkelen wanneer vegetatie windgestuwd zand vasthoudt. Deze vegetatie voorkomt niet alleen erosie, maar zorgt er ook voor dat duinen zich na stormvloeden op natuurlijke wijze herstellen. Na verloop van tijd versterken deze natuurlijke processen het vermogen van duinen om de kust te beschermen, wat de behoefte aan constante onderhoudswerkzaamheden en dure reparaties vermindert in vergelijking met conventionele dijken.
Duin voor dijk langs de Belgische kust
Hoewel kustlanden zoals Nederland al lang pioniers zijn in kustbescherming, wint de ‘duin voor dijk’-oplossing nu ook aan populariteit in andere delen van Europa. Landen zoals Zweden, Denemarken, Duitsland, België, Frankrijk en Portugal onderzoeken deze hybride aanpak voor kwetsbare kustgebieden die steeds meer risico lopen door de stijgende zeespiegel.
Ook in ons land lopen er al enkele ‘duin voor dijk’-proefprojecten. Het agentschap voor Maritieme Dienstverlening en Kust (MDK) startte in het voorjaar van 2021 samen met de stad Oostende met de aanleg van een ‘duin voor dijk’ in Raversijde. Over een lengte van 750 meter plantte MDK voor de dijk verschillende zones met rijshouthagen en helmgras, telkens met een andere opstelling (zie coverbeeld).
Aan de hand van hypergevoelige meetapparatuur kan nagegaan worden in welke mate de duinenstrook zand kan opvangen en wat de ideale aanlegmethode voor zo’n duin is. Zo’n duin kan opwaaiend zand helpen vermijden dat anders op de weg en tussen de tramsporen terechtkomt. En met de info over de groei en aanleg van duinen kunnen we ook onze kust beter beschermen tegen stormvloeden vanuit zee.
Even verderop op het strand staat een betonnen constructie: een kunstmatige testdijk van 20 bij 20 meter. Vanop deze “onderzoeksdijk Raversijde” kunnen onderzoekers de impact van golven tijdens een ontwerpstorm op de zeedijk bestuderen. Met als uiteindelijke doel meer inzicht krijgen in de impact van zware stormen op de dijken om zo onze Vlaamse kustbescherming nog efficiënter en veiliger te maken. De onderzoeksdijk werd ontwikkeld naar een conceptueel idee van Universiteit Gent. MDK stond, in samenwerking met Jan De Nul, in voor de bouw en rustte de dijk uit met meetapparatuur. Universiteit Gent en het Waterbouwkundig Laboratorium analyseren de verzamelde gegevens om meer inzicht te krijgen in de processen van golfoverslag en -kracht.
Samen met het ‘duin voor dijk’-proefproject vormt de onderzoeksdijk het ‘Living Lab Raversijde’, dat MDK samen met het Waterbouwkundig Laboratorium en het VLIZ heeft opgericht.
De onderzoeksdijk op het strand van Raversijde
Ook in Middelkerke-Westende loopt er een proefproject. De zeedijk van Middelkerke is de langste van de kust en op sommige plaatsen kwetsbaar bij zware storm. Samen met de gemeente Middelkerke ging MDK op zoek naar een oplossing waarbij kustbescherming en kustbeleving hand in hand gaan. In plaats van een traditionele harde renovatie met beton en andere harde structuren werd ingezet op een groene grasdijk in de residentiële zones en een golfdempende uitbouw in de centrumzones. Deze aanpak verhoogt de kustveiligheid, heeft oog voor het klimaat, en creëert ruimte voor wandelen, fietsen en ontspannen op de zeedijk.
De grasdijk in Middelkerke-Westende
Milieu- en economische voordelen
Een van de grootste voordelen van duin-dijksystemen is hun vermogen om zowel mensen als de natuur te beschermen. Door natuurlijke landschappen te behouden en te versterken, dragen deze oplossingen bij aan het herstel van bedreigde habitats en soorten, terwijl ze ook de esthetische en recreatieve waarde van kustgebieden behouden of versterken. Dit is vooral belangrijk in regio’s die afhankelijk zijn van toerisme, waar stranden en duinen integraal deel uitmaken van de lokale economie.
Daarnaast zijn de economische voordelen op lange termijn aanzienlijk. Traditionele zeeweringen en betonnen dijken vereisen aanzienlijke investeringen voor constructie en onderhoud. ‘Duin voor dijk’-systemen daarentegen vertrouwen op natuurlijke processen om zichzelf te vernieuwen en te stabiliseren, waardoor ze op de lange termijn kostenefficiënter kunnen zijn. Dit economische voordeel wordt steeds aantrekkelijker voor beleidsmakers in Europa, vooral nu overheden geconfronteerd worden met de uitdaging om grootschalige aanpassingsprojecten aan het klimaat te financieren.
Aanpassen aan een toekomst met stijgende zeespiegels
Aangezien klimaatmodellen een toekomst voorspellen met stijgende zeespiegels en frequentere stormen, zoeken Europese landen naar kustbeschermingssystemen die niet alleen robuust maar ook aanpasbaar zijn. De ‘duin voor dijk’-oplossing biedt een flexibele reactie op een onzekere toekomst. Terwijl dijken indien nodig geleidelijk verhoogd kunnen worden, bieden duinen een natuurlijke buffer die mee kan evolueren met veranderende milieuomstandigheden.
Deze flexibiliteit maakt ‘duin voor dijk’-systemen een ideale keuze voor landen met lange kustlijnen, waar de schaal en omvang van de bescherming een oplossing vereisen die over decennia kan worden verfijnd. Door met de natuur samen te werken in plaats van ertegen, helpen deze natuurgebaseerde systemen Europa om voorop te blijven in de strijd om de kusten te beschermen tegen klimaatgerelateerde bedreigingen.
DuneFront: een Europees onderzoeksproject dat de weg wijst
Een van de meest opwindende ontwikkelingen op het gebied van kustbescherming is de lancering van DuneFront, een samenwerkingsproject binnen Europa gericht op het bevorderen van de wetenschap en implementatie van ‘duin voor dijk’-oplossingen. Gefinancierd door het Horizon Europe-programma, brengt DuneFront experts van toonaangevende Europese onderzoeksinstellingen, bedrijven en beleidsniveaus samen, waaronder heel wat Vlaamse partners: Universiteit Gent, KU Leuven, Vlaams Instituut voor de Zee, Eigen Vermogen Flanders Hydraulics, agentschap voor Maritieme Dienstverlening en Kust, Jan de Nul en DEME. Samen zullen zij deze hybride systemen testen en verfijnen onder reële omstandigheden.
Projectleider van DuneFront, Prof. Dr. Dries Bonte (Universiteit Gent, België): “Het doel van het project is het ontwikkelen van nieuwe modellen en strategieën voor de integratie van natuurlijke en technische maatregelen, met de focus op het creëren van veerkrachtige kustlijnen die zich kunnen aanpassen aan de zeespiegelstijging en tegelijkertijd de lokale biodiversiteit versterken. Door te experimenteren met innovatieve ontwerpen en materialen hoopt DuneFront het gebruik van natuurgebaseerde kustbeschermingsmaatregelen in Europa en daarbuiten uit te breiden.”
DuneFront verzamelt en evalueert gegevens van 12 verschillende bestaande ‘duin voor dijk’-systemen verspreid over zes verschillende landen. Het project streeft ernaar waardevolle data en inzichten te bieden die nationale en regionale beleidsmaatregelen informeren, zodat toekomstige kustbescherming zowel effectief als duurzaam is.
Proefproject in De Panne
In het kader van DuneFront zal MDK de verzamelde kennis over hybride ‘duin voor dijk’-systemen omzetten in een nieuw proefproject. Dit proefproject situeert zich ter hoogte van de bestaande betonnen duinvoetbescherming die momenteel erosie verhindert van de duinengordel tussen het Westerpunt en de Royal Sand Yacht Club in De Panne en op termijn gerenoveerd moet worden. Door de uitvoering van enkele proefvakken op deze betonnen dijkbekleding, wensen MDK en de DuneFront-partners de natuurlijke veerkracht van deze zone te stimuleren en voldoende erosiebescherming te voorzien. Monitoring en evaluatie van dit proefproject zal kennis opleveren om de hybride ‘duin voor dijk’-systemen van de toekomst vorm te geven.
Daarnaast heeft MDK samen met de lokale stakeholders en de DuneFront-partners een co-creatietraject opgestart voor deze projectzone om een visie te vormen voor de middellange termijn waarbij de ecologische, recreatieve en kustbeschermingseisen op elkaar afgestemd worden. De resultaten van het co-creatietraject en het proefproject zullen de insteek vormen voor een structurele renovatie van de duinvoetbescherming.