Zeespiegelstijging aan onze kust, ongeremd water?

Even de feiten. In de voorbije vijfenzeventig jaar (1951-2023) is de zeespiegel aan onze kust met 18cm gestegen. Een stijging grotendeels te wijten aan het afsmelten van landijs en gletsjers, en aan de uitzetting van water bij hogere temperaturen (zie kader ‘Oorzaken van zeespiegelstijging’). Die stijging, in grootteorde een kleine meetlat, is er dus al. 

Voorspellingen voor 2100 van het VN-klimaatpanel gaan uit van een wereldwijde gemiddelde, niet meer te vermijden extra toename van minimaal 38cm. Dit is de zeespiegelstijging die samengaat met een globale temperatuurstijging van 1,5°C t.o.v. pre-industriële tijden, zoals nagestreefd door het Klimaatrapport van Parijs. Intussen is die temperatuurgrens bereikt en de daarmee samenhangende stijging van het zeeniveau dus al een voldongen feit. Zo werkt remafstand nu eenmaal... 

Bij het klimaatscenario RCP8.5 door IPCC beschreven als ‘business-as-usual’ en op dit moment het meest realistische, tikken we in 2100 af op +73 tot +81cm extra zeespiegelstijging. Als tussenstap geldt een +30cm tussen 2000 en 2050. Hierdoor neemt de kans op overstroming bij ontij gevoelig toe. 

Daar waar een 1000-jarige storm – een superstorm die in theorie maar één keer om de duizend jaar voorvalt – vandaag tot +7m t.o.v. het nulniveau (TAW) reikt, is dit in dit business-as-usual scenario al 7,6-7,9m. De hoogste waterstanden bij stormvloed worden relatief groter (à 0,2mm/jaar). Golven komen zo aangerold in iets dieper water en worden daardoor minder gedempt. Gevolg: meer erosie of afbraak van de kust en toenemende overstromingsrisico’s. 
 

Het Vlaamse Agentschap Maritieme Dienstverlening en Kust (MDK) neemt de nodige beschermingsmaatregelen tegen die toenemende overstromingsrisico’s door de uitvoering van het Masterplan Kustveiligheid. Zo is MDK binnen dit plan, met als tijdshorizon 2050, volop in de weer met o.a. de verhoging en verbreding van de stranden d.m.v. strandopspuitingen, met de bouw van havenmuurtjes en met de plaatsing van een stormvloedkering in de monding van de IJzer. Eens volledig uitgevoerd zijn we tot halverwege deze eeuw dus veilig ten aanzien van overstromingen vanuit zee. Zelfs bij een superstorm, de zogenaamde 1000-jarige storm ‒ een storm een stuk zwaarder en zeldzamer dan die van 1953 die Zeeland en Oostende onder water zette en meer dan 2000 mensenlevens eiste.

Wat na 2050 komt, tijdshorizon 2100 zeg maar, zit vervat in het plan Kustvisie. Vlaanderen – etymologisch te duiden als het ‘overstroombare land’ – ligt nu eenmaal op geringe hoogte, met 15% van het grondgebied lager dan vijf meter boven gemiddeld zeeniveau. En dit met de dichtst bebouwde kustlijn van Europa... 
 

Hoe raar het ook mag klinken, zeespiegelstijging verloopt niet gelijkmatig. Zo leiden veranderingen in de massa van de ijskappen en de waterberging op de continenten tot niet-uniforme wijzigingen in de zwaartekracht, maar ook tot vervormingen van de vaste aarde en tot rotatieveranderingen. Allemaal factoren die het zeeniveau lokaal bepalen. Daarnaast hebben wijzigingen in temperatuur en zoutgehalte van het zeewater invloed op de oceaanstromingen, die op hun beurt de oceaandynamiek beïnvloeden. Alle samen zorgen deze factoren ervoor dat het zeeniveau nooit helemaal vlak is, noch overal even snel daalt of stijgt. Toch kunnen we stellen dat de zeespiegelstijging aan de Belgische kust de voorbije tientallen jaren in grote lijnen gelijke tred hield met wat we gemiddeld wereldwijd vaststellen.

Ook van sterke bodemdalingen blijven we gespaard; bodemdalingen die het extra uitdagend maken om het hoofd te bieden aan zeespiegelstijging. Het zit zo. Zeespiegelmetingen zoals die vandaag met satellieten gebeuren, meten het zeeniveau t.o.v. het zwaartepunt van de aarde, dat zich diep in de aarde bevindt en niet aan het oppervlak. Dit zijn met andere woorden absolute zeespiegelstijgingen die geen rekening houden met het gedrag van de aardkorst. Nochtans moet je die mee in beschouwing nemen, want net de zeeniveaus gemeten t.o.v. het land zijn relevant naar kans op overstroming toe. Wordt die aardkorst lokaal ingedeukt, zoals bijvoorbeeld tijdens de laatste ijstijd gebeurde met Scandinavië onder het gewicht van een dikke ijskap, dan duurt het nog tienduizenden jaren vooraleer het land herrezen is tot zijn oorspronkelijk niveau. Dit verklaart waarom delen van Scandinavië vandaag nog steeds aan het opveren zijn, en min of meer gelijke tred houden met de absolute zeespiegelstijging. De relatieve zeespiegelstijging die daarvan het gevolg is, is in Scandinavië dan ook verwaarloosbaar. Omgekeerd zijn er landen, zoals Nederland, die nog steeds aan het wegzinken zijn, met daar nu bovenop ook nog eens een absolute zeespiegelstijging. Twee keer pech dus. Aan onze kust ervaren wij dat effect van het verdwijnen van de Fennoscandische ijskap tussen 20.000 en 10.000 jaar geleden maar in beperkte mate, met bodemdalingen die steeds kleiner worden. Concreet betekent het dat je voor Vlaanderen, wil je cijfers verkrijgen van de relatieve zeespiegelstijging, je de waarden van de (met satellieten gemeten) absolute zeespiegelstijging dient te vermeerderen met 0,8-0,9 mm/jaar ten gevolge die bodemdaling.

Iets anders om in de gaten te houden is de Golfstroom, en hoe die reageert op de klimaatverandering. Als de Golfstroom (onderdeel van de AMOC-zeestroming) vertraagt of in het ergste geval stilvalt, heeft ook dit gevolgen voor het oceaanniveau. Het warmere, lichtere water aangevoerd vanuit de Caraïben hoopt zich op in de Noord-Atlantische oceaan wat tot hogere zeeniveaus leidt. Momenteel is al een beperkte afremming aan de gang. Zet die zich door en verliest AMOC 10% van haar kracht, dan voorspelt men een bijkomende stijging van de zeespiegel langs Europese kusten van 8-10cm. Valt AMOC volledig stil, kan dit oplopen tot 40 cm extra zeespiegelstijging...
 

Maar wat als de Zuidpool versneld afsmelt door ijskap- en ijsklifinstabiliteit? Geen geleidelijk verlies aan ijs dus, maar grotere stukken van de West-Antarctische ijskap die afscheuren en naar warmer water afdrijven waar ze versneld smelten. Wetenschappelijke studies wijzen in die richting, maar blijven alsnog voorzichtig en noemen dit scenario (nog steeds) onwaarschijnlijk en niet realistisch vóór 2100. Wat er ook van zij, als dit zich doorzet is een wereldwijde zeespiegelstijging van twee meter in 2150 en drie meter in 2200 (i.p.v. de eerdergenoemde 80cm) niet denkbeeldig. Bij doorrekening tot 2300 gewaagt men zelfs van een stijging van 7 meter... 

Het scenario +2m nemen alle beleidsmakers rond de Noordzee intussen wel al mee in hun visievorming. Maar zal dit volstaan? Voelt ook de bredere maatschappij de urgentie? En zal die maatschappij, als de grote kost van de vereiste maatregelen duidelijk wordt, bereid zijn die inspanning te leveren?
 

Andere elementen waarmee we best rekening houden willen we het droog houden, zijn meer frequente stormen, hogere stormgolven (tot 30cm extra hoog) en een groter verschil tussen laag- en hoogtij (tot 10% van de zeespiegelstijging). Simulaties met klimaatmodellen maken gewag van hogere windsnelheden en toenemende golfhoogte in de zuidelijke Noordzee van 25-35cm. Ook neemt de kans toe op extreme windsnelheden tegen het einde van de 21ste eeuw. In combinatie met een hogere waarschijnlijkheid op uitzonderlijk grote neerslag, verhoogt dit de kans op overstromingen.

Verontrustend is dat de snelheid waarmee de zeespiegel stijgt zeker niet afneemt. Tussen 1970-1990 was er een toename van 2-4mm per jaar, sinds 2015 overschrijdt de trend voor het eerst 5mm per jaar, om in 2023 op te lopen tot een aanwas van 8mm. Wetenschappers argumenteren dat dergelijke ‘versnellingen’ ook vroeger al voorkwamen en dat de huidige periode te kort is om al van een trend te spreken. Ze schuwen alsnog te spreken van een ‘versnelling’ van de zeespiegelstijging. Wordt deze evolutie binnen enkele jaren echter bekrachtigd, dan stomen we misschien wel echt richting +2m tegen 2150?