Het doctoraat van Stan Pannier, verbonden aan het VLIZ en de KU Leuven, is de eerste uitgebreide studie naar de betrokkenheid van de Oostenrijkse Nederlanden bij het Atlantische slavernijsysteem in de jaren 1775-95. Vaak denkt men dat de Zuidelijke Nederlanden – in grote lijnen het huidige België – los stonden van de Atlantische plantage-economie. Ze hadden immers geen kolonies of een eigen handelscompagnie (behalve de kortstondige Oostendse Compagnie 1722-1727). Dit onderzoek maakt gebruik van nieuwe internationale bronnen en richt zich specifiek op de ‘Belgische’ betrokkenheid bij de slavenhandel tijdens de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog, een periode die de wereldhandel ingrijpend veranderde. Het toont dat individuen en netwerken uit onze regio wel degelijk een rol speelden in de Europese overzeese expansie.
Frederik Romberg als case study
Zo vonden veel Vlaamse goederen hun weg naar buitenlandse overzeese imperia en investeerden lokale burgers in buitenlandse handelsmaatschappijen. Een belangrijke figuur in deze periode was Frederik Romberg, een Duitse handelaar die zich in Brussel vestigde en zijn handelsactiviteiten gestaag uitbreidde. Tijdens de jaren 1780 nam hij deel aan de slavenhandel. Eerst door samen te werken met buitenlandse slavenhandelaren en later door directe betrokkenheid bij de Spaanse slavenhandel via zijn Gentse dochterbedrijf.
De Kouter in Gent in 1763. Romberg & Consors was daar vanaf 1780 gevestigd in het tweede huis van links.
Romberg kreeg het privilege om acht schepen met Afrikaanse slaafgemaakten naar Havana te sturen, wat resulteerde in de verscheping van ongeveer 3000 mensen naar Cuba en Saint-Domingue. Deze casus illustreert niet alleen Rombergs activiteiten, maar ook de betrokkenheid van vele andere inwoners van de Oostenrijkse Nederlanden bij de slavenhandel. Zo reisde de Vlaming François Carpentier naar Cuba om de belangen van Rombergs bedrijf te behartigen, terwijl lokale jongemannen als matrozen dienden.
De economische impact van deze handel was groot. Tal van edellieden en rijke burgers uit de Oostenrijkse Nederlanden investeerden hierbij hun spaargeld. Rombergs schepen vereisten allerlei goederen en diensten, waardoor lokale arbeiders, apothekers, winkeliers en notarissen deel begonnen uit te maken van het Atlantische slavernijsysteem. Slaafgemaakten verschenen ook als persoonlijke dienaren op het toneel in de Zuidelijke Nederlanden.
Case study als 'globale microgeschiedenis'
In essentie laat dit onderzoek zien dat ondanks het ontbreken van een eigen kolonie, de inwoners van de Zuidelijke Nederlanden actief probeerden deel te nemen aan de Atlantische plantage-economie door samen te werken met andere Europese imperia. De slavenhandel tijdens de jaren 1780, met name door Romberg, toont een belangrijk maar vaak over het hoofd gezien aspect van de Belgische geschiedenis vόόr de koloniale periode aan, en benadrukt de vroege verbindingen tussen ons land en West-Afrika.
Wat dit onderzoek uniek maakt is de benadering als 'globale microgeschiedenis'. Stan Pannier bracht versnipperde informatie samen en vulde deze aan met documenten uit buitenlandse archieven, vooral Spaanse bronnen, om transnationale dynamieken bloot te leggen. Romberg gebruikte zijn internationale netwerk om schepen uit te rusten naar Afrika en lobbyde actief voor privileges bij de Spaanse Consejo de Indias. Daarnaast toonde Stan Pannier aan hoe diep verankerd en wijdverspreid de slavenhandel van Romberg was in de economie van de Oostenrijkse Nederlanden, met lokale elites en buitenlandse partners die investeerden in zijn expedities.
Ten slotte heeft dit doctoraatsonderzoek nieuwe gegevens toegevoegd aan de Trans-Atlantic Slave Trade Database (TSTD). Zo maakt de toevoeging van nieuwe schepen en correcties op bestaande records de 'Belgische' bijdrage aan de slavenhandel zichtbaar voor een breed publiek van onderzoekers, studenten en scholieren.
Wapenschild van Frederic Romberg
Doctoraat in de geschiedenis
Stan Pannier verdedigde zijn doctoraat in de geschiedenis op 12 februari 2025 aan de KU Leuven. Promotor van dit doctoraat waren Prof. Dr. Maïka De Keyzer (KU Leuven, Faculteit Letteren) en Dr. Torsten Feys (VLIZ, Maritime Society & History). Dit onderzoek werd gefinancierd door het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek (FWO).
Citatie: Pannier, S. (2025). Enterprising merchants in the global Atlantic: Frederic Romberg and the Austrian Netherlands trade with West and Central Africa, 1775-1795. VLIZ PhD Theses, 7. PhD Thesis. KU Leuven/VLIZ: Leuven/Oostende. 474 pp.