Wat je van meeuwen leren kan

Prof. Frederick Verbruggen (UGent) is van opleiding cognitief psycholoog. Hij bestudeert dus hoe de hersenen kennis verwerken (aandacht, geheugen, bewustzijn, emoties, taal, actiecontrole). Hij deed eerder uitgebreid onderzoek naar hoe mensen hun eigen gedrag kunnen controleren en aanpassen, en welke rol leren hierbij speelt. In een ver verleden voerden psychologen testen uit met dieren om het leergedrag bij mensen beter te begrijpen. Dat type onderzoek was een beetje in de vergeethoek geraakt. “Ik heb recent aan de UGent het werken met dieren in de psychologie terug opgestart. Maar dan veeleer om de psychologie van de dieren zelf te bestuderen, en na te gaan hoe zij leren en hun gedrag kunnen aanpassen aan een veranderende omgeving.”

Al van in het prille begin kreeg Frederick hierbij de steun van prof. Luc Lens, ecoloog en vogelonderzoeker, eveneens aan de UGent (TEREC). Luc bestudeert al een hele tijd gedrag en trek bij meeuwen in het veld. Om ze individueel van elkaar te kunnen onderscheiden krijgen de meeuwen een ‘persoonlijke’ kleurring aan de poot, of – recenter – een tracker op de rug, die hun komen en gaan volgt (LifeWatch Tracking Network). Bij het bekijken van die data zag hij dat elke meeuw zich anders gedraagt. “Individuen van eenzelfde soort blijken elk een uitgesproken persoonlijkheid te hebben. Mij intereseerde het om dit verder uit te pluizen. En om te bekijken hoe dat karakter de overleving, selectie en evolutie van de meeuw kan aansturen.”
 

Hun onderzoek begon in 2019 met een kleine piloot rond impulsiviteit, agressie en frustratie. In een van die testen krijgen jonge meeuwen een kom met vis, waarop een doorzichtig plastieken deksel zit. Ze kunnen de vis dus zien, maar ervan eten lukt niet. De onderzoekers observeren vervolgens hoe elke meeuw reageert. Reageren ze gefrustreerd? Of eerder gelaten?

Bij de meeuwen zijn er enorme individuele verschillen te zien in hun reacties. Ook tussen soorten zijn er verschillen. Zo zijn de reacties van zilvermeeuwen meestal trager, terwijl kleine mantelmeeuwen sneller en exploratiever reageren. Sommigen verklaren dit verschil doordat kleine mantelmeeuwen over lange afstand trekken (zilvermeeuwen niet) en daarom nieuwsgieriger moeten zijn. Luc Lens: “Beide soorten broeden door elkaar in een kolonie. Je kan de eieren en de pas uitgekomen jongen op het zicht niet onderscheiden van elkaar, en toch merken we in hun gedrag en reacties al van jongsafaan opvallende verschillen”.
 

Vervolgens bekijken de onderzoekers hoe die frustratie om niet aan het voedsel te kunnen, een effect heeft op de omgang met soortgenoten. Ze bepalen de stressreactie door het gedrag van de meeuwenjongen met warmtecamera’s te filmen. Eerder onderzoek toonde immers aan dat je op basis van dergelijke gegevens kan voorspellen of een vogel een ander dier zal aanvallen. Luc Lens: “Ook keken we naar hun reacties op een 3D-geprinte robotmeeuw. Zelf vonden we dat die nog goed uitgevallen was, maar de meeuwen waren niet zo overtuigd. Daarom hebben we dit jaar een opgezette meeuw gebruikt in de testen. Dat werkte al beter.”

Frederick Verbruggen: “In die eerste levensweken manipuleren we ook de omgeving: we maken die bijvoorbeeld voorspelbaar of juist niet bij het aanbieden van voedsel. Of we wijzigen de voedselkwaliteit: een dieet met vis versus een dieet zonder vis. Op deze manier kunnen we nagaan hoe meeuwen leren.”

Luc Lens: “De tests in het Vogelopvangscentrum raken ook steeds meer geïntegreerd met de veldtesten in de kolonie. Bij de meeuwen in Zeebrugge testen we bijvoorbeeld hoe de complexiteit van hun sociale omgeving hun cognitie op scherp stelt. Als je constant met nieuwe individuen in contact komt, creeërt dat immers uitdagingen. We plaatsen daarvoor omheiningen rond de nesten en varieren het aantal kuikens waarmee een bepaald testkuiken in contact komt. Bij het vrijlaten voorzien we die allemaal van een zender en volgen we ze verder op.”
 

De grote uitdaging is om al deze testen uit te voeren zonder dat de dieren gewoon raken aan mensen en die associëren met voedsel. Frederick Verbruggen: “Jaar na jaar proberen we de testen te verfijnen en meer te automatiseren. Na het testen gaan de ‘proefkonijnen’ vier tot zes weken in een grote vliegkooi om te ‘ontwennen’ aan het contact met mensen. Daarin gebruiken we een automatisch voedersysteem of blijven de verzorgers achter schermen.”

Luc Lens: “We hebben maar één week de tijd om met de 3 weken oude meeuwenjongen te werken. Nadien worden ze te angstig. De experimenten voeren we uit in gestandaardiseerde testboxen, waaraan je de jongen eerst moet laten wennen. Maar bij elke behandeling krijg je het bijkomende probleem dat ze aan mensen gewoon worden. We houden geregeld een kritische zelfanalyse om het aantal keer dat we de meeuwenjongen moeten vastpakken te beperken. Maar we leerden dat als we te sterk onze handelingen reduceren, we op een punt komen dat de meeuwen te angstig zijn om die testboxen nog in te willen. Het is continue balanceren op een dunne scheidingslijn. We proberen dat off hands nu met automatiseren te vermijden.”