De twee wrakken zijn al lang gekend en liggen iets ten noorden van de aanvoerroute naar de haven van Zeebrugge. In die zone waar veel gebaggerd wordt, is duiken moeilijk door een extreem lage zichtbaarheid. 'Je ziet er je hand niet voor je ogen,' zegt zelfstandig maritiem archeoloog Tomas Termote. Hij kende de wrakken al langer en had puur op de tast al technische tekeningen gemaakt van beide duikbootresten. In het voorjaar van 2023 zorgde een lange periode met noordoostenwind zonder regen, in combinatie met dood tij, voor een uitzonderlijk hoge zichtbaarheid en was de identificatie van beide wrakken eindelijk mogelijk.
De U5, oudste U-boot gezonken in Belgische wateren
De U5 was voor de oorlog al gebouwd in 1910. Hij was 57 meter lang en 6 meter breed. De bewapening bestond uit vier torpedobuizen. De bemanning bestond uit 28 man: 4 officieren en 24 manschappen. Na enkele operaties te hebben gedaan in de buurt van Bremen, kwam de duikboot in december 1914 naar Zeebrugge om er kustpatrouilles uit te voeren. De U5 vertrok op 18 december 1914 voor zijn eerste missie. Net bij het buitenvaren van de haven van Zeebrugge moet hij een mijn hebben geraakt, en verdween de duikboot en de bemanning.
Aan het nummer U5 is af te leiden dat dit een van de eerste duikboten is die Duitsland ontwikkelde. De U5 (tweede van links) is een groot, breed schip dat meer op een torpedoboot lijkt dan op een duikboot. Het voer meestal aan het wateroppervlak, maar kon bij gevaar voor korte periode onder water gaan.
Het wrak van de U5 ligt op 12 meter diepte en is relatief goed bewaard gebleven. Op het bovendek is nog de periscoop (zie video boven) te zien, de toren met vierkante ruitjes, het ophaalbaar uitlaatsysteem en de heftrechters waarmee het vaartuig uit het water werd getakeld. Om het wrak te identificeren moet een maritiem archeoloog op zoek naar opschriften of nummers, geschilderd of gelast op de boeg of op onderdelen. Meestal hebben schroeven duidelijke serienummers, maar bij dit wrak liggen deze niet vrij. Het antwoord zat in een nummer op de uitlaatpijp...
Op de uitlaatpijp kon een serienummer worden afgelezen: beginnend met "U5" en een "gekroonde M", typisch voor de Duitse mariene.
De UC14, een duikboot die de oorlog op zee mee bepaalde
Het tweede wrak ligt minder dan 1 zeemijl verwijderd van de U5 voor de kust van Zeebrugge. Door de verdiepingswerken aan Het Scheur is de sigaarvormige duikboot in de laatste 6 jaar bijna volledig vrij komen te liggen. Enkel de achterste 20 meter van de 34 meter lange U-boot is nog intact. De boeg – waarin zich de 6 mijnschachten bevonden – is helemaal vernield. Staalplaten liggen rond het wrak, verspreid op de zeebodem. Er moet zich een enorme ontploffing hebben voorgedaan.
De UC14 verlaat de sluis in Zeebrugge. Deze kleine, sigaarvormige duikboot was een mijnenlegger. In het voorste deel, waar de roosters zichtbaar zijn, bevonden zich de mijnschachten. De boeg van het wrak is sterk beschadigd, waarschijnlijk door zelf op een mijn te varen.
De UC14 is gebouwd tijdens de oorlog in 1915 als mijnenlegger. Het is een kleine duikboot waarop 1 officier en 13 manschappen voeren, die 6 slaapplaatsen moesten delen. De UC14 heeft eerst twee jaren dienst gedaan in de Adriatische Zee. Toen bleek dat deze kleine, goed manouvreerbare duikboot wel handig zou zijn om te oppereren tussen de zandbanken te varen in de Belgsiche en Engelse wateren, werd de duikboot prompt in stukken gelast en op de trein gezet richting Oostende. Daar werd de UC14 weer geassembleerd en deed hij 8 maand dienst in de Noordzee bij de Flandernflottille. Op 1 oktober 1917 verliet de UC14 de haven van Zeebrugge en voer daar op een mijn.
Identificatienummers zijn nog niet gevonden op het wrak, maar veel van de resten wijzen op een duikboot van dit type. Een ooggetuigenverslag van iemand die op dat moment op de muur van Zeebrugge stond, spreek van “een felle lichtflist en een enorme ontploffing”. Een paar dag nadien spoelde het lijk van de officier aan in de Waddenzee. Hij stond vermoedelijk in de toren om het moeilijke uitvaren te coördineren, terwijl de rest van de bemanning zich bevond in het achterste stuk van de duikboot. Dat nu nog onder water ligt als een zeemansgraf.
Slecht 20 meter van de 34 meter lange U-boot is nog intact. De boeg – waarin zich de 6 mijnschachten bevinden – is helemaal vernield. Staalplaten liggen rond het wark verspreid op de zeebodem. Er moet zich een enorme ontploffing hebben voorgedaan.
Erfgoed in zee: een collectief geweten dat wordt beschermd
In het kleine stukje Belgische Noordzee liggen voor zover we weten 308 scheepswrakken. Tweederde dateert uit een van beide wereldoorlogen. Je kan de posities en de beschikbare informatie nakijken op de wrakkendatabank van het Agenschap Maritieme Dienstverlening en Kust. Een 60-tal van deze wrakken staat nog aangeduid als ‘onbekend’. Van de 11 duikboten die er liggen, blijft er nu nog een te identficeren.
Wettelijke kaders zijn noodzakelijk om het onderwatererfgoed te beschermen tegen plunderingen en vernielingen. De basis hiervoor is de UNESCO-conventie voor de bescherming van cultureel erfgoed onder water uit 2001, die in 2014 voor het eerst in Belgische wetgeving werd omgezet. In 2021 trad een nieuw wettelijk kader in voege, dat nog betere bescherming biedt.
De gouverneur van West-Vlaanderen Carl Decaluwé is sindsdien de officiële ontvanger van het cultureel erfgoed onder water. Elke nieuwe ondekking onder water – of het nu om een wrak gaat, een anker, resten van een verdwenen beschaving of een paleontologische vondst – moet aan hem gemeld worden via het loket op www.vondsteninzee.be. Daarna wordt beslist wat ermee moet gebeuren, en hoe deze vondst kan bijdragen aan maritiem historisch of paleontologisch wetenschappelijk onderzoek. Elk object of wrak heeft immers zijn eigen, boeiend verhaal...