De gemiddelde temperaturen van het zeewateroppervlak bereikten in juni 2023 wereldwijd ongekend hoge waarden. Zeker de Noord-Atlantische Oceaan was de voorbije drie maanden uitzonderlijk warm. Extreme mariene hittegolven zijn hier het gevolg van. Op 23 en 24 juli registreerde een boei in Manatee Bay (Florida) zelfs de hoogste waarde ooit gemeten in zee: 37,8 graden Celsius. Zo warm als in een hottub!
Om de 3-7 vijf jaar mogen we ons verwachten aan een El Niño – de opwarming van het zeewater langs de evenaar in de oostelijke Stille Oceaan met grote effecten voor het weer wereld. Begin dit jaar lagen oceanologen en klimaatwetenschappers vooral wakker over wat dit weerfenomeen zou betekenen voor de oceaan, in tijden van klimaatwijziging. Ze voorspelden dat het de wereldwijde oceaantemperaturen tegen einde 2023 - begin 2024 naar "onbekend terrein" zou stuwen. Op 4 juli kondigde de Wereld Meteorologische Organisatie officieel de start aan van El Niño. Nog maar net gestart, maar de zeewatertemperaturen bevinden zich nú al op ongekende hoogte.
Trouwens, reeds in mei, nog vóór de 2023 El Niño begonnen was, braken de temperaturen van het zeewateroppervlak wereldwijd al records. In juni zette deze trend zich voort, met nog grotere afwijkingen ten opzichte van het gemiddelde.
Noordoost-Atlantische oceaan buiten categorie
Met name in de Atlantische Oceaan registreerden klimaatonderzoekers recordtemperaturen, met lokale extreme hittegolven (zie kaart hieronder).
De oranje en rode kleuren tonen de gebieden waar de temperatuur aan het zeeoppervlak in juni 2023 boven het klimatologisch gemiddelde van 1991-2020 lag. Data: ERA5, Copernicus.
De gemiddelde watertemperatuur aan het zeeoppervlak lag er in juni 2023 0,91°C boven het gemiddelde voor de tijd van het jaar (ERA5 dataset - Copernicus Climate Data Store). 0,5°C hoger dan het vorige juni-record uit 2010. De abnormale warmte is vooral opvallend in het oosten van de Noord-Atlantische Oceaan. Hier steeg de temperatuur 1,36°C boven het gemiddelde voor de periode juni 1991-2020 uit (zie grafiek hieronder).
Afwijkingen van de zeeoppervlaktetemperatuur (°C) voor het noordoostelijk deel van de Atlantische Oceaan, telkens voor de maand juni van 1979 tot 2023. Data: ERA5, Copernicus.
Sinds eind mei zitten de temperaturen in het noordoostelijke Atlantische Oceaan in de lift. Op 21 juni bereikten ze een piek van ongeveer 1,6°C boven het gemiddelde (zie grafiek hieronder). Hoewel de absolute temperaturen in deze regio tijdens de zomer altijd wat hogere waarden bereiken, zijn de vorige maand gemeten temperaturen eerder typisch voor eind juli.
Extreme mariene hittegolven, er ver voorbij!
De extreme temperaturen gaven in het noordoosten van de Atlantische Oceaan aanleiding tot verschillende hittegolven op zee (‘marine heatwaves’). Hittegolven op zee zijn het gevolg van een combinatie van atmosferische en oceanografische processen. Ze kunnen een aanzienlijke impact hebben op het leven in zee en extreme weersomstandigheden veroorzaken.
NOAA's Marine Heatwave Watch registreerde tussen 15 en 24 juni ten westen van Ierland een hittegolf van categorie 5 ('Beyond Extreme'). Op het hoogtepunt van de hittegolf lagen de temperaturen tot wel 4 à5°C boven het gemiddelde. In diezelfde periode waren er ook verschillende categorie 4-hittegolven ('Extreme') in het Verenigd Koninkrijk en in de Baltische Zee. In de Golf van Biskaje en langs de noordwestkust van Afrika tot in de subtropische en tropische Atlantische Oceaan vonden dan weer hittegolven plaats van categorie 2 ('Strong') .
Een combinatie van factoren
Wetenschappers hebben nog het gissen naar de precieze oorzaken van deze abnormale warmte in het noordoosten van de Atlantische Oceaan. Toch geven ze al verschillende factoren die mogelijk een rol spelen:
- In juni was de atmosferische circulatie boven het Noord-Atlantische bassin heel ongewoon. Het semi-permanente hogedrukgebied ter hoogte van de Azoren was veel zwakker dan normaal. Dat ging gepaard met zwakkere oppervlaktewinden in de regio (20-30%), en hierdoor minder vermenging van oppervlaktewater met koeler, dieper oceaanwater.
- Zwakkere winden betekent ook minder Saharastof dat westwaarts over de noordelijke Atlantische Oceaan waait. Dat stof zorgt in de atmosfeer anders voor verstrooiing van het zonlicht en minder directe zonnestraling op het oceaanoppervlak.
- Een andere factor is de afnemende luchtvervuiling boven het noordelijk halfrond, met name vanuit Europa en Noord-Amerika. Hoewel de verminderde vervuiling goed is voor het milieu en de menselijke gezondheid, hebben vuildeeltjes – net zoals Saharastof – een invloed op de hoeveelheid weerkaatste zonnestraling, wat leidt tot meer opwarming.
- Op langere tijdschaal speelt natuurlijk ook de geleidelijke opwarming van de aarde en de klimaatverandering mee in een opwarmende oceaan. De fluctuatie van de Noord-Atlantische circulatie over verschillende decennia heeft mogelijk ook een impact op het gewijzigde warmtetransport.
Lees meer
- Record-breaking North Atlantic Ocean temperatures contribute to extreme marine heatwaves (06.07.2023) | Copernicus Climate Change Service
- Seawater temperatures in Florida at hot tub levels, experts warn (27.07.2023) | BBC News