Een portie zee op voorschrift

Het onderzoek van Marine Severin en haar collega’s van het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ), de Universiteit Gent en de KU Leuven zoomt in op de emoties die we voelen als we aan zee vertoeven. Het speurt naar de psychologische mechanismen die het positief effect van de kust op onze mentale gezondheid kunnen verklaren. Marine: “Ik was zeer vereerd dat de jury dit nieuw soort onderzoek naar de relatie tussen emoties, mentaal welzijn en de zee kon appreciëren. Het was alvast een zeer mooie ervaring om deel te nemen, ook al wist ik vooraf niet hoe groot mijn kansen waren!”

Wereldwijd werken maar weinig onderzoekers op het thema ‘zee en gezondheid’ (Ocean and Human health). Nog minder wetenschappers richten zich op de effecten van zee en kust op het mentaal welzijn. En daarvan is slechts een tiental bezig met de emoties die een “blauwe omgeving” (waterrijke gebieden: meren, rivieren en de zee) teweegbrengt. “Er is wel al wat onderzoek gedaan naar de herstelcapaciteit en het vrede hebben met jezelf als je vertoeft in een omgeving met veel groen en water. Maar met mijn doctoraatsonderzoek willen we meer te weten komen over andere emoties die specifiek worden opgewekt aan de zee en kust. We willen dieper graven in de psychologische mechanismen die het positief effect op ons mentaal welzijn verklaren. We geloven bijvoorbeeld dat bepaalde emoties opgewekt door de zee ons kunnen helpen omgaan met stress en eenzaamheid, en zin aan ons leven kunnen geven,” verduidelijkt Marine.
 

Lange interviews met jonge kustbewoners (18-25 jaar) gaven Marine meer inzicht in de emoties die de zee en de kust oproepen. Zo weet ze nu dat ze zich kan focussen op enkele veel en vaak voorkomende emoties, zoals ontzag voor de zee of het ‘wauw’-gevoel. Ook nostalgie, gedreven door goede herinneringen uit het verleden, blijkt een alomtegenwoordige emotie. De zee en kust roepen ook vaak een gevoel op van ‘verbondenheid met de natuur’. De jongeren zien de kust ook als een veilige plaats om emoties de vrije loop te laten of om ze net beter te controleren. Je herkent deze gevoelens waarschijnlijk in enkele van onderstaande quotes, afkomstig uit de interviews. 

Uit deze ‘interpretative phenomenological analysis’ of kortweg IPA (een kwalitatieve methodologie vaak gebruikt in de psychologie) kon Marine nieuwe werkhypotheses afleiden. Een waardevolle aanzet tot verder experimenteel onderzoek.
 

Een van die vervolgonderzoeken bekijkt welke kustomgevingen het beste resultaat boeken bij het omgaan met stress. Hiervoor confronteerden de onderzoekers de proefpersonen met een set van korte video’s van het strand, de duinen of de stad, al dan niet vervuild met zwerfafval. Telkens moesten deelnemers hun stress scoren op een schaal van 1 tot 10, en enkele andere vragen beantwoorden.

Marine’s collega Alexander Hooyberg (VLIZ, UGent) doet gelijkaardig onderzoek. Hij heeft meer oog voor de fysiologische reacties van de deelnemers als die geconfronteerd worden met omgevingen aan de kust en in het binnenland, zoals steden en groen. Hij zet zijn proefpersonen een Virtual Reality-bril op en rust ze uit met sensoren. Gaat hun hartslag omhoog? Gaan ze zweten? Is er een verhoogde hersenactiviteit of spierspanning te meten? Worden hun cognitieve vermogens beïnvloed bij het zien van de beelden? Alexander: “Ik had het geluk om een Briljant Marine Research Idea beurs te winnen, waarmee we het vereiste meettoestel en de nodige sensoren konden aankopen. Ondertussen voerden we de test uit met meer dan 160 proefpersonen. En uiteraard lichten we nadien de deelnemers persoonlijk in over hun prestaties voor, tijdens en na het zien van de video’s. Bij de wetenschappelijke verwerking gaan we op zoek naar verschillen in reacties in functie van leeftijdsgroep, geslacht of afstand van hun woonplaats tot de kust, bijvoorbeeld. De verwerking is nu in volle gang en tegen eind 2022 verwachten we onze resultaten te kunnen publiceren.”
 

Alexander heeft in zijn biologieopleiding met afstudeerrichting Global Change Ecology wel wat ervaring en kennis opgebouwd rond de fysiologie van de mens, hoe die verschilt met andere organismen en hoe dit alles te benaderen vanuit een evolutionair perspectief. “Dit transdisciplinaire onderzoek dat de brug maakt tussen biologie, psychofysiologie en sociologie vind ik uitermate boeiend,” zegt Alexander. “Ook de innovatieve toepassingen en valorisatie van onze onderzoeksresultaten motiveren me sterk. Naast nature on prescription voor gebruik in therapie (zie hierboven bij Marine) zien we zeker ook toepassingen in blauw toerisme en ruimtelijke planning.”

Wetenschappelijke data die de gezondheidsaspecten van de kust in de verf zetten zijn gewild bij reclamemakers of toerismediensten. “We bieden informatie over de reacties van mensen op bepaalde landschapskenmerken, bijvoorbeeld strandbars en strandcabines, en op de aanwezigheid van andere mensen aan de kust. De positieve en/of negatieve effecten hiervan kunnen een extra argumentatie vormen om de 17 miljoen toeristen die de Vlaamse kust elk jaar aandoen meer te spreiden over het jaar,” legt Alexander uit. “Uit het foto-experiment blijkt dan weer dat elk element in de omgeving betekenisvol is. Stadplanners moeten de kustinfrastructuur dus niet enkel bekijken vanuit praktisch of economisch oogpunt, maar ook vanuit de kansen voor gezondheid en beleving. Nog niet zo lang geleden kreeg ik de kans om mijn resultaten voor te stellen op een conferentie van stadsplanners van duurzame en veerkrachtige kuststeden uit het brede Noordzeegebied. Ze bleken toch wel oor te hebben naar onze resultaten. De nieuwe kustbeschermingsinfrastructuur die ons moet beschermen tegen een stijgende zeespiegel en tegen zwaardere stormen, moet niet alleen de toegankelijkheid, de recreatie, en het toerisme in beschouwing nemen. Ook de beleving en de effecten op de gezondheid en mentaal welzijn blijken belangrijk.”