Met deze anekdote proberen we een genuanceerd beeld te schetsen van het zeewier-enthousiasme, en de kerk in het midden te houden. Als algologen, mensen die zeewier en algen bestuderen, zijn we natuurlijk verheugd om zo veel animo rond wieren. Lange tijd was wier kliederig spul, iets dat aan je voeten kleefde en vooral niet uitnodigde tot een zwembeurt. Ja, mensen in Azië en vegetariërs aten wieren. Maar Azië is ver en vegetariërs, dat was een kleine kliek van geitenwollensokkers. Maar de wereld is veranderd. De Aziatische keuken is ondertussen goed ingeburgerd en een dieet op basis van planten is lang niet meer het alleenrecht van “wereldvreemde, linkse idealisten”. De seaweed-burger siert al enkele jaren de rekken in je lokale supermarkt en umami en nori behoren officieel tot de standaard Nederlandse woordenlijst. Met andere woorden, het is hoog tijd om even stil te staan bij wat wieren zijn en bij welke millenniumdoelstellingen we binnenkort kunnen afvinken door het kweken van zeewier.

Zeewier is een verzamelnaam voor algen die met het blote oog zichtbaar zijn. Ze worden in drie grote groepen opgedeeld: groenwieren, bruinwieren en roodwieren. Samen met het fytoplankton (microscopisch kleine algen) vervullen wieren de rol van zogenaamde primaire producenten in de zeeën en oceaan. Net als landplanten zorgen zij voor de productie van zuurstof en voor de opname van CO2 uit het water en de atmosfeer. Samen vormen ze de basis van vrijwel alle voedselwebben op deze planeet. Maar wieren doen meer dan dat. Ze trekken ook andere organismen aan door hun voorkomen. Ze vormen natuurlijke riffen waar verschillende diersoorten in kunnen schuilen, rusten of op zoek gaan naar voedsel. Net als de koraalriffen in tropische wateren vervullen deze ‘plantaardige’ riffen een belangrijke functie in de meer gematigde regio’s op aarde.

In dit artikel ligt de focus vooral op het potentieel van zeewier als voedselbron voor de mens en de verschillen tussen de landbouw en voedselproductie op zee (maricultuur). Naast voedsel zijn er ook een heleboel andere toepassingen mogelijk. Vanwege het eiwitgehalte is het een goede vervanger voor dierlijke voeders. Na fermentatie kan het gebruikt worden als biobrandstof of verwerkt worden tot biologisch afbreekbaar verpakkingsmiddel. Dit soort verpakking is onschadelijk en geschikt voor het verpakken van bijvoorbeeld voedingsmiddelen. Je zou in principe na het openen de verpakking gewoon kunnen opeten, wat ook werkelijk gebeurt. De marathon van London besloot in 2019 om plastieken wegwerp drinkverpakkingen in te ruilen voor eetbare drinkzakjes gemaakt van alginaten. Vanwege de gehaltes aan nitraat en fosfaat doet zeewier in de kustgebieden al eeuwen dienst om akkers te bemesten. Tegenwoordig maakt men er biostimulant van voor een gezondere bodem en verhoogde opbrengst van gekweekte gewassen. Afhankelijk van de soort kan zeewier ook hoogwaardige stoffen bevatten die hun toepassing vinden in medicijnen. Bedrijven die koolstofneutraal willen worden, zouden beroep kunnen doen op zeewierboeren die door de kweek van zeewier CO2 uit de lucht halen. Deze zogenaamde ‘carbon credits’ beloven veel goeds, al ontbreekt het momenteel nog aan fundamentele onderzoek dat deze claims moet valideren.

De mens ontdekte zeewier lang voor het ontstaan van de landbouw. Veertienduizend jaar oude resten tonen dat toenmalige kustbewoners van Zuid-Amerika reeds zeewier gebruikten, als voeding, brandstof of geneesmiddel. De toepassingen van wieren zijn divers. In Azië is zeewier reeds lang ingeburgerd in het dagelijkse voedselpatroon. Europa lijkt zeewier eerder links te laten liggen, maar schijn bedriegt. Zeewier-extracten vinden ook hier massaal hun weg in industriële verdikkingsmiddelen (hydrocolloïden) zoals alginaten, carragenen en agars, met toepassingen in bijvoorbeeld tandpasta, chocolademelk, roomijs, soep en pasta. Je herkent ze op de verpakking aan de E-nummers 400 tot en met 407. We komen met andere woorden, zonder er echt bij stil te staan, dagelijks in contact met zeewier. En ook op culinair vlak is zeewier aan een opmars bezig. Vanwege het hoge gehalte aan mineralen, vitaminen, antioxidanten, etc. krijgt zeewier zelfs het label ‘superfood’ opgekleefd. Om al deze gezondheidsclaims ook effectief hard te maken is er meer wetenschappelijk onderzoek nodig. Zo bevat zeewier ook jodium, welke in lage concentraties goed is maar in té hoge concentraties schadelijk voor de mens. Maar tot dusver lijkt zeewier, bij matige consumptie, het voordeel van de twijfel te hebben en een gezonde aanvulling te zijn op ons huidig voedselpatroon.

Op basis van de beschikbare oppervlakte zouden de zeeën en oceaan veel meer voedsel kunnen opleveren dan nu het geval is door visvangst. Net zoals landbouw veel meer voedsel produceert dan jacht alleen. De verwachtingen voor maricultuur (kweek op zee) liggen dan ook hoog. De meeste voorspellingen houden echter geen rekening met de natuurlijke grenzen van het mariene ecosysteem. Ecoloog Jaap van Der Meer (Universiteit van Wageningen) bestudeerde de relaties tussen verschillende levensvormen aan land en in zee. Hij kwam tot de conclusie dat je land en zee niet zomaar met elkaar mag vergelijken. Daar zijn twee hoofdredenen voor. Enerzijds is de productiviteit aan de basis van de mariene voedselketen veel lager dan de primaire productiviteit op land. Stel dat je massaal begint te kweken op zee, dan kan je het systeem dermate belasten dat er geen voedingsstoffen meer overblijven voor het natuurlijke leven. De zogeheten primaire productiviteit van het fytoplankton in de open oceaan is te vergelijken met die van planten in de woestijn. Ze moeten het met andere woorden met weinig voedingstoffen stellen. Toch kan, ondanks de lagere primaire productiviteit op zee, veel meer vis worden gevangen dan dat er op wild kan worden gejaagd op land. Dit opmerkelijke verschil heeft alles te maken met de tweede reden waarom je zee en land niet zomaar kunt vergelijken: de ecologische hogere efficiëntie op zee. Planteneters aan land eten relatief weinig van de bomen en struiken omdat die beschikken over verdedigingsmechanismen die ze minder aantrekkelijk maken voor grazers. Micro-algen in zee hebben geen dergelijke verdedigingsstrategie. Ze worden heel efficiënt ‘begraasd’ door het dierlijk plankton, dat op zijn beurt voedsel is voor vissen en andere organismen. Er gaat dus weinig verloren, én, kweekmethodes kunnen hieraan ook relatief weinig toevoegen. Omdat de ecologische efficiëntie op zee van nature al heel hoog is, ligt het potentieel om via viskweek meer voedsel uit zee te halen dan mogelijk is door de visserij, dan ook vrij laag. Daarnaast telt de voedselketen op zee meer schakels dan op land, waarbij in elke schakel energie verloren gaat. Om tot zinvolle en duurzame kweek op zee te komen is het dus zinvol om te teren op de lessen die 10.000 jaar aan landbouw ons hebben bijgebracht.

In een rapport over circulaire, efficiënte landbouw omschreven De Boer en van Ittersum (2018) drie hoofdprincipes: 1) ‘Voedsel boven voeder’: als een stuk grond geschikt is om voedsel rechtstreeks voor menselijke consumptie te kweken, is dit een betere keuze dan er dierenvoeder te telen; 2) ‘Gebruik restproducten uit de voedselproductie, processing en consumptie waar mogelijk’: probeer afvalproducten zoveel mogelijk te recycleren en te hergebruiken; 3) ‘Zet dieren in voor wat ze goed zijn’: kweek enkel dieren die kunnen gevoed worden met voeder uit reststromen of die niet geschikt zijn voor menselijke consumptie.

Deze regels kunnen net zo goed gelden in de oceaan. Indien we extra productiviteit uit mariene systemen willen halen, dan is volgens J. van der Meer het kweken van laag trofische soorten (onderaan in de voedselketen) zoals schelpdieren (oesters en mossels) en zeewier de enige verantwoorde manier. Schelpdieren zijn planteneters en filteren afvalstoffen van onder andere vissen uit het water en vervullen daarbij een zuiverende rol. Wieren halen overtollige voedingsstoffen (stikstof en fosfaat) uit het water die onder meer door afvloeiing vanuit de landbouw in zee terechtgekomen zijn. Daarnaast nemen ze ook CO2 op uit het water, wat hen koolstofneutraal maakt.

Zeewier zou dus een goede kandidaat kunnen zijn als het gaat om duurzame voedselproductie. Zeewier is net als vlees, vis en soja een belangrijke bron van eiwit, maar groeit een pak sneller en gebruikt daarbij geen zoet water. Als op zee gekweekt neemt het ook geen landbouwgrond in en kan het groeien, puur op basis van de natuurlijk aanwezige voedingsstoffen.

Zeewier is wellicht geen wondermiddel, maar op de juiste plaats en op de juiste manier gekweekt, kan het zeker bijdragen tot de oplossing van een aantal wereldwijde uitdagingen.

Vandaag is in Europa 99% van het zeewier op de markt nog afkomstig van wildpluk. Door de stijgende vraag naar zeewier als voedselbron of in afgeleide producten komen de natuurlijke bronnen onder druk te staan. Universiteit Gent onderzoekt daarom de haalbaarheid voor de duurzame kweek van zeewier in België en Europa. Dit zowel op zee (UNITED Horizon 2020 project) als op land (Seacrops UGent IOF project en BlueMarine VLAIO project).

Afhankelijk van de schaal en de methode kan elke vorm van maricultuur een negatieve impact hebben op de natuurlijke omgeving. Vandaar dat het cruciaal is om het draagvermogen van het ecosysteem waarin de kweek plaatsvindt, nauwgezet op te volgen en verantwoorde keuzes te maken. Zo is de selectie van de te kweken soorten belangrijk om te vermijden dat uitheemse soorten zich in het milieu kunnen vestigen. Maar ook de schaal van de kweek heeft een impact op het milieu. Grootschalige zeewierkweek kan gevolgen hebben voor het ecosysteem, inclusief de visvangst en de biodiversiteit. Voedingsstoffen, zoals fosfor en stikstof, zijn immers de ‘brandstof’ voor deze laatste en zijn in zee beperkt voorhanden. Als voedsel voor micro-algen, sturen ze het ganse ecosysteem aan. Vandaag ontbreekt echter de diepere kennis over de onderlinge competitie tussen wieren en micro-algen. Computermodellen zouden kunnen helpen om de natuurlijke voedselprocessen en de grenzen van het volledige voedselweb op zee beter te begrijpen.

Vetten hebben een bedenkelijke reputatie. Het zijn dikmakers en ze zorgen voor het dichtslibben van je aders met cholesterol. Anderzijds vormen ze een onmisbaar element in ons dieet. Ze leveren energie, zijn een bron van vetoplosbare vitamines en essentiële vetzuren, en zorgen zo voor een goede werking van celmembranen en van onze hersenen (ons brein bestaat voor 60% uit vet). Maar van vetten bestaan er gezonde en minder gezonde, vooral afhankelijk uit welke vetzuren ze zijn opgebouwd. Verzadigde vetzuren – de ‘ongezonde’ – nemen we vooral op via producten van dierlijke oorsprong zoals vlees, boter en room. ‘Goede’ onverzadigde vetzuren zijn hoofdzakelijk van plantaardige herkomst of aanwezig in zeeproducten. Het verschil tussen goede en ongezonde vetzuren zit hem in de aan- of afwezigheid van dubbele bindingen in hun moleculaire structuur: verzadigde vetzuren hebben geen dubbele bindingen in de koolstofketen, en zijn daarom hard bij kamertemperatuur. Onverzadigde vetzuren hebben wel dubbele bindingen. Die zorgen dat deze moleculen flexibeler zijn, wat bijvoorbeeld leidt tot meer soepelheid als ingebouwd zitten in onze celmembranen.

De onverzadigde vetzuren verdelen we onder in enkelvoudige en meervoudige onverzadigde vetzuren, respectievelijk met één of meerdere dubbele bindingen in hun keten. Tot de eerste groep behoren de omega 9 en omega 7-vetzuren. De laatste groep omvat de omega 3- en omega 6-vetzuren. Het cijfer (3, 6, 7, 9) geeft aan op welke plaats in de keten de eerste dubbele binding voorkomt, geteld vanaf het laatste (=omega) koolstofatoom.

In tegenstelling tot omega 3 en omega 6, zijn de enkelvoudige omega 9- en omega 7-vetzuren geen essentiële vetzuren. Dit betekent dat het lichaam ze zelf kan aanmaken. Je hoeft ze dus niet in te nemen. Wil je dit toch, dan zijn dit rijke bronnen: olijf(olie), koolzaadolie, noten en avocado's (omega 9); duindoornolie, macadamianotenolie en ansjovis (omega 7).

Er is maar één omega 3-vetzuur dat we niet zelf aanmaken en dus echt essentieel is in onze voeding: alfa-linoleenzuur (ALA). Het is de stammolecule van de omega 3-familie. De afgeleiden ervan, eicosapentaeenzuur (EPA) en docosahexaeenzuur (DHA), spelen een belangrijke rol in het goed doorlaatbaar maken van onze celmembranen, de werking van ons brein en zicht. Ze beschermen ook tegen ontstekingsziekten. We zijn als mens in staat om korte ALA zelf om te zetten tot de langere, afgeleide vormen van omega 3. Maar deze omzetting verloopt eerder moeizaam, zeker bij mensen met een Westers dieet met veel bewerkte voeding (zie later). Met omzettingspercentages van minder dan 10% voor EPA en zelfs minder dan 0,1% voor DHA, is het dus gemakkelijker om de DHA en EPA direct uit ons voedsel te halen. Hiervoor lenen (vette) vis en andere omega 3-rijke voeding zich het best.

ALA wordt ook wel plantaardige omega 3 genoemd. Je vindt het voornamelijk in algen en wieren, maar ook in bladgroenten (bv. spinazie, postelein, waterkers) en in sommige noten en zaden (walnoot, lijnzaad, soja, koolzaad) en hun afgeleide oliën. Meestal komt ALA in landplanten voor in concentraties lager dan 10%. Uitzonderingen hierop zijn lijnzaadolie en chiazaadolie, waar ALA meer dan de helft van het gewicht kan uitmaken. EPA en DHA worden dan weer de mariene of visomega 3’s genoemd omdat ze in relatief hoge concentraties aanwezig zijn in zeevruchten en vette zeevis zoals makreel, haring, ansjovis en sardines (zie tabel 1). Deze vissen kunnen de lange meervoudig onverzadigde vetzuren niet zelf aanmaken, maar halen het uit hun voedsel. Kleine algjes (of fytoplankton) die ze rechtstreeks consumeren, of onrechtstreeks via hun prooien.

Deze mini-algjes of fytoplankton zijn de belangrijkse producenten van omega 3-vetzuren op onze planeet. Zij bezitten de machinerie en enzymes om deze vetzuren massaal aan te maken als bijproduct van de fotosynthese. Landplanten daarentegen maken van nature meer omega 6-vetzuren aan. Doordat de eerste dubbele binding hier pas op de 6de plaats komt, zijn deze vetzuren minder buigzaam en zorgen ze voor stijvere celwanden. Dat was handig toen het leven vanuit de oceaan het land koloniseerde en planten weerstand moesten bieden aan de zwaartekracht. Linolzuur (LA) is dan weer de stammolecule van het omega 6-spectrum en tevens een essentieel vetzuur. We moeten het met andere woorden ook via de voeding opnemen. LA vind je in de zaden van landplanten en in hun oliën. Vooral zonnebloemolie, maisolie, sesamolie en arachideolie zijn er rijk aan. De afgeleiden van LA kunnen we ook zelf opbouwen en zijn belangrijk in tal van chemische processen in het lichaam.

We hebben dus zowel omega 3’s als omega 6’s nodig om goed te functioneren. Omega 6-vetzuren en omega 3-vetzuren lijken niet alleen chemisch sterk op elkaar, het zijn ook dezelfde enzymes in de lever die ze omzetten tot afgeleide vormen. Omega 6- en 3-vetzuren strijden dus als het ware voor dezelfde beschikbare enzymes. Volgens voedingsexperts gaat deze strijd gelijk op wanneer de verhouding tussen omega 6 en omega 3-iname ongeveer 3:1 à 5:1 bedraagt. Er zijn dan voldoende enzymes ter beschikking voor zowel de omega 6-lijn als de omega 3-lijn. Dit is het geval bij een natuurlijk (Mediterraan) dieet. 

Omega 6- en omega 3-vetzuren komen van nature in ruime mate voor in natuurlijke producten. Omega 3-vetzuren zijn echter erg gevoelig voor bederf wanneer ze aan de lucht blootgesteld worden (oxyderen). De trend naar bewerkte producten met een langere levensduur leidde tot een afname van gebruik van omega 3-vetzuren in ons voedingspatroon. Tegelijk nam de hoeveelheid omega 6-vetzuren in ons dieet de laatste decennia sterk toe. We consumeren ook meer vlees dat afkomstig is van dieren gevoed met granen (omega 6) in plaats van puur met gras (omega 3). En er is een sterke toename in de consumptie van plantaardige oliën zoals zonnebloemolie en arachideolie, rijk aan omega 6. Het gebruik van deze laatste bij de productie van chips en gefrituurd voedsel is daar niet vreemd aan.

Gevolg: de Westerse mens consumeert veel meer omega 6 dan omega 3. De omega 6:3-ratio schommelt, afhankelijk van de persoon, tussen de 10:1 en 30:1. Een forse verschuiving ten opzichte van de aanbevolen 3:1 à 5:1 verhouding. Doordat omega 6 zo vlot beschikbaar is, zetten de enzymes voornamelijk de omega 6-lijn om, ten nadele van de omega 3-lijn. Geen wonder dat de wereldgezondheidsorganisatie (WHO) hamert op het algemene tekort aan omega 3’s in het Westerse dieet. Je moet immers van beide essentiële vetzuren genoeg binnen krijgen.

In de maag worden de complexe vetten, opgenomen via ons voedsel, afgebroken tot vetzuren en andere moleculen. De darmen zorgen dan voor een zeer efficiënte (95%) opname van die vetzuren via een soort transportdeeltjes. De bloedstroom brengt die deeltjes – afhankelijk van de vetzuren die ze bevatten – naar het juiste orgaan. Daar volgt de afbraak en inbouw in de celmembranen. De lever ontvangt vooral transportdeeltjes met veel ALA, en zet ze om tot EPA en DHA. De hersenen en het netvlies in de ogen zien vooral DHA in hun richting komen. EPA ten slotte dient als grondstof voor de productie van eicosanoïden en resolvines, hormoonachtige stoffen die een rol spelen bij ontstekingsprocessen en in het immuunsysteem. Wanneer deze hormonen nodig zijn, kunnen de vereiste omega 3-vetzuren uit de celmembranen worden gehaald en omgezet.

Vis eten is goed voor je. En dat niet alleen door de hoeveelheid gezonde omega 3-vetzuren. Vis en zeevruchten bevatten ook veel andere noodzakelijke voedingsstoffen, zoals bepaalde essentiële aminozuren, vitamines en mineralen (jodium, selenium, ijzer, zink, calcium …). Toch kan het eten van vis ook een risico inhouden. Concentraties aan verontreinigende stoffen kunnen soms verhoogd aanwezig zijn in het visvlees of de -lever (methylkwik, arseen, PCBs, PFAS). Met afvalwater vervuilde wateren zijn vaak de bron van deze contaminanten. Vooral toppredatoren zoals roofvissen (bv. snoek, zwaardvis en haaien) durven er nog wel eens last van te hebben. Bij deze dieren aan de top van het voedselweb kunnen schadelijke stoffen in de weefsels opstapelen.

De Europese Unie hanteert strenge regels rond de maximaal toegelaten concentraties van de langer bekende contaminanten in vis en zeevruchten. Recente studies geven aan dat de concentraties van die stoffen tegenwoordig meestal onder de toegelaten niveaus liggen, waardoor ze eigenlijk geen echt gevaar meer vormen. Maar nieuwe soorten contaminanten duiken op… Zo meet men steeds vaker kleine hoeveelheden stoffen afkomstig van persoonlijke verzorgingsproducten (zepen, cosmetica, parfums etc.), hormoonverstorende stoffen, geneesmiddelen en drugs. De al dan niet toxische werking van deze stoffen is nog niet volop onderzocht. Er bestaat ook nog geen wetgeving rond de maximaal toegelaten waarden. Tijd zal uitwijzen of deze stoffen werkelijk schadelijk zijn voor onze gezondheid of niet. De meeste voedingsadviezen raden dan ook uit voorzorg aan om maximaal 2x per week (vette) vis te eten, en regelmatig de soort en herkomst af te wisselen.

Voor mensen die niet van vis houden of voor vegetariërs, kan respectievelijk visolie of krill- en algenolie als alternatief dienen om toch voldoende omega 3-vetzuren binnen te krijgen. Een extra voordeel van deze voor menselijke consumptie bedoelde oliën is dat ze geen schadelijke stoffen meer bevatten. Die zijn er tijdens het productieproces uitgezuiverd. Maar het blijft opletten geblazen: teveel is trop. Bij een overdaad aan visolie kunnen misselijkheid, diarree, brandend maagzuur of bloedingen optreden. En om bij normaal gebruik elke kans op milde symptomen te vermijden, raadt men aan visolie in te nemen bij de maaltijd.

Omega 3-supplementen hebben hun populariteit te danken aan een vaak geciteerd artikel uit 1976, van de Deense medicus Bang en collega’s. Zij besloten naar Groenland af te reizen na het lezen van een artikel over de lage frequentie van hart- en vaatziekten bij de Inuit. Pas als ze naar het Deense vasteland verhuisden werden ze vaker ziek. Logische verklaring: de verandering in hun voedingspatroon. In Groenland leefden deze gemeenschappen voornamelijk van vetrijke zeezoogdieren – waarbij je in principe meer hart- en vaatproblemen zou verwachten – en vis. Bang en zijn assistent namen bloedstalen van de inheemse bevolking. Niet goed wetend waar ze precies naar op zoek waren, besloten ze meerdere factoren te meten en op basis van eventuele verbanden hun hypothese te vormen. En wat bleek? De Inuit bloedstalen toonden veel hogere omega 3-waardes en minder merkers van hartziekten (zoals cholesterol en triglyceriden) dan bij Denen op het vastland. Een omega 3-rijk dieet moest dus wel tot een verlaagd risico op hart- en vaatziektes leiden.

De wetenschappelijke wereld pikte al snel deze resultaten op. Een Nobelprijs (1982) en vele studies volgden die een positief effect toeschreven aan omega 3-vetzuren, gaande van het behandelen van kanker tot gedragsstoornissen. In de jaren 80 en 90 raakten industrie en consument steeds meer in de ban van de omega 3-supplementen. Maar de echte boom kwam er in het begin van de jaren 2000 na een lovend advies van de invloedrijke American Heart Association. Hoewel de wetenschappelijke wereld op dat moment nog geen echte consensus bereikt had over het onderwerp, bleken er aan omega 3-supplementen weinig tot geen nadelen verbonden te zijn en kregen ze het voordeel van de twijfel.

Anno 2021 is het inzicht gewijzigd. Intussen relativeert de wetenschappelijke wereld vele aan omega 3-supplementen toegeschreven positieve effecten sterk . Om te beginnen zijn studies naar de effecten van voedingsmiddelen en -bestanddelen erg complex. Proefpersonen die je meer vis laat eten (meer omega 3’s) eten bijgevolg minder vlees (verzadigde vetten). Zo wordt het heel moeilijk om te verklaren of een waargenomen effect te wijten is aan de consumptie van meer vis of minder vlees. Veel van dit soort studies hebben dit probleem: ze vinden soms wel een verband tussen het gehalte aan omega 3-vetzuren en de gezondheid, maar kunnen onmogelijk met 100% zekerheid besluiten dat omega 3 de verklaring voor dit effect is. Omdat de supplementenindustrie sommige studies in dit vakgebied (deels) sponsort, verkrijg je ook een scheeftrekking in de publicaties: enkel de studies met een positief effect vinden hun weg naar wetenschappelijke tijdschriften.

In vakgebieden waar het bestaande bewijsmateriaal erg gemengde resultaten geeft, zeker als het gaat om de menselijke gezondheid, is het aangewezen om een beroep te doen op zogenaamde meta-analyses. Die bundelen en analyseren enkel de resultaten van relevante studies die aan bepaalde vooropgestelde voorwaarden voldoen (correct uitgevoerd en gerapporteerd, niet gesponsord, etc.). Dit verhoogt de nauwkeurigheid van de statistische testen en daarmee de kans dat het al dan niet gevonden effect terecht is.

En wat blijkt uit dit soort analyse naar het verband tussen omega 3 en gezondheid? Die blijkt het behoorlijk eens over de link tussen omega 3 en de preventie van hart- en vaatziekten. Je vermijdt slechte cholesterol (LDL) en daardoor aderverkalking. Ook bij kinderen is omega 3 inname belangrijk voor een normale ontwikkeling van de hersenen. De link daarentegen tussen extra inname van omega 3 en het afbouwen van een reeds aanwezig ziektebeeld (ADHD, depressie, borderline, schizofrenie, reuma, oogaandoeningen, kanker …) blijkt vaak minder sterk, afwezig of onvoldoende onderzocht. Bij een vastgesteld effect van omega 3(-supplementen) is dit meestal erg klein en onvoldoende als alleenstaande behandeling. Je kunt deze meervoudig onverzadigde vetzuren dus best zien ter aanvulling op klassieke medicatie, tenzij er natuurlijk nefaste interacties zijn. Door het laag risico op neveneffecten vormen omega 3(-supplementen) ook een goed alternatief wanneer men bijvoorbeeld allergisch is aan bepaalde medicatie of hiervan te veel bijwerkingen ervaart.

Haaien zijn bijzondere dieren. Hoewel ze een kwalijke reputatie hebben, zijn het prachtige en boeiende dieren met een belangrijke rol in het mariene ecosysteem. De tanden die we op het strand vinden zijn echter niet van recente haaien. Het zijn de gefossiliseerde resten van haaien uit een ver verleden. Haaien bewonen immers al 450 miljoen jaar onze zeeën. Veel van de tanden die je op het strand treft behoren toe aan soorten die al miljoenen jaren geleden zijn uitgestorven. Andere soorten hebben vandaag nog levende verwanten. Dat je van haaien niet veel meer terugvindt dan hun tanden, is overigens geen toeval. Haaien zijn kraakbeenvissen. En aangezien kraakbeen moeilijker fossiliseert dan gewoon bot, zijn skeletdelen van haaien over het algemeen moeilijk te vinden. Hun tanden daarentegen bestaan uit tandbeen (dentine) met daarrond een laag glazuur (email) ter bescherming. En die fossiliseren veel gemakkelijker. Daarbovenop wisselen haaien hun tanden hun hele leven door, waardoor de kans op een vondst van die tanden statistisch gezien veel groter is dan van andere skeletdelen.

De tanden van een haai vertellen ons overigens iets over zijn dieet. Lange, scherpe tanden dienen om een prooi snel te verrassen. Brede, gezaagde tanden zijn veeleer geschikt om grote prooien te verscheuren. De meeste haaien hebben een ganse batterij tanden, geordend in tandenrijen. Zo staat er altijd een tand klaar als er eentje afbreekt. Aan de vorm van een haaientand kan je zien of deze uit de onder- of bovenkaak komt, maar ook of het gaat om een voortand (anterieure tand) of een zijtand (laterale tand). Om een tand op naam te brengen kan ze maar beter zo compleet mogelijk zijn. Er waren zoveel soorten haaien met gelijkaardige tandvormen dat het verschil soms in een klein detail schuilt. Wanneer zowel de tandkroon als de wortel (grotendeels) bewaard gebleven zijn, maak je een redelijke kans de soort te herkennen.

De haaientanden die we op onze stranden vinden dateren voornamelijk uit het Eoceen (ca. 56 – 33,9 miljoen jaar geleden). In het Eoceen lagen de temperaturen veel hoger dan vandaag. Door massale hoeveelheden koolstofdioxide in de atmosfeer, steeg de gemiddelde temperatuur op aarde met 5-8°C. Tijdens dit zogenaamd ‘Paleoceen Eoceen Thermisch Maximum’ (PETM) bevonden zich regenwouden daar waar nu loof- en dennenbossen groeien. Langs het water vond je mangrovebossen waarin krokodillen zich schuilhielden. Dinosauriërs waren er, met uitzondering van de tak van de vogels, niet meer. Die hadden de aarde al tien miljoen jaar voor het begin van het Eoceen verlaten. En grote delen van het huidige Vlaanderen (West-Vlaanderen, Oost-Vlaanderen een stukje Antwerpen) lagen onder de zeespiegel. Dit Noordelijke stukje van België was onderdeel van een ondiepe, tropische zee. Een zee vol haaien…

Op het eind van het Eoceen daalden de temperaturen, met als gevolg dat vele diersoorten uitstierven of wegtrokken. Ook veel tropische haaien verdwenen uit de Eocene (Noord)zee. Maar wie bleef deed, spijts de lagere temperaturen, geen slechte zaak. Een toename van grote prooidieren (walvissen) liet haaien immers toe tot enorme afmetingen uit te groeien, met als toppers de Otodus megalodon (15 m lang) en de Carcharodon hastalis (tot 8 m). Van beide soorten zijn tanden te vinden langs onze kust. De Carcharodon hastalis is trouwens de voorouder van de grote witte haai (C. carcharias). Ook diens fossiele tanden zijn te vinden aan onze kust.

Fossiele haaientanden komen op het strand terecht bij zandsuppleties – eerder grootschalige opspuitingen van zand op onze stranden – en bij sporadische stormafzettingen. Enkel Knokke heeft het geluk dat er zich voor de kust Paleogene sedimentlagen, rijk aan fossielen, tegen het oppervlak van de zeebodem bevinden of landinwaarts worden uitgesleten door het Zwin. Stromingen kunnen uit deze lagen fossielen vrij schuren en op het strand afzetten. Om te weten bij welke suppleties je meest kans maakt op de vondst van haaientanden helpt het om de geologie van de zeebodem en de zandbanken voor de kust te bekijken. Eens je weet waar het gesuppleerde zand vandaan komt, verhoog je je kans om daadwerkelijk haaientanden te vinden.

De bovenste laag van de zeebodem, inclusief de zandbanken, is afgezet gedurende het Quartair. Dit is de huidige geologische periode, startend ca. 2,6 miljoen jaar geleden, een periode gekenmerkt door een afwisseling van koude ijstijden en warmere tussenijstijden. Deze Quartaire lagen zijn afgezet bovenop de lagen van het Paleogeen en Neogeen (66 tot 2,6 miljoen jaar terug). Het zijn deze sedimentlagen uit het Paleogeen en Neogeen die rijk zijn aan fossiele haaientanden. Slechts op enkele plaatsen aan onze kust liggen deze lagen tegen het oppervlak van de zeebodem. Dit is o.a. het geval bij het zandwinningsgebied Zone 3 (zie verder) voor de kust van Zeebrugge-Knokke en ter hoogte van Cadzand (NL). En in 2014 werd het strand vanaf de Oosteroever over Bredene tot Vosseslag (De Haan) gesuppleerd met zand uit deze zone. Vanaf dan kwamen haaientanden hier veelvuldig voor.